- Οι σκοτεινές Ημέρες του Επταπυργίου - 5 Μαρτίου, 2022
- Μωμοέρια. Το Άυλο Πολιτιστικό Έθιμοπου καλωσορίζει την Νέα Χρονιά - 10 Δεκεμβρίου, 2021
- Τα Τρία “R” της Τέχνης: Reduce, Re-use, Recycle - 12 Ιουνίου, 2021
Κάποτε, μαζεμένοι στο χριστουγεννιάτικο οικογενειακό τραπέζι μικροί και μεγάλοι, συντροφιά με τους παππούδες, μοιραζόμαστε ιστορίες του παρελθόντος που οι γηραιότεροι αποζητούν νοσταλγικά να απελευθερώσουν από την μνήμη τους. Τότε έρχεται η στιγμή που ενώ τα πόδια τους δεν τους κρατούν, βρίσκουν την θέληση να σηκωθούν και να χορέψουν τα παραδοσιακά τραγούδια των τόπων τους. Η βραδιά φυσικά κλείνει γύρω από το τραπέζι με φαγητά της γιαγιάς από συνταγές προγονικές και εθιμικές, με μυρωδιές που φέρουν στη θύμηση τις ρίζες της. Μέσα σε μία τέτοια διάθεση, διαπιστώνουμε ότι οι μύθοι, τα έθιμα, οι προφορικές παραδόσεις, οι χοροί, τα δρώμενα, η μουσική, τα τραγούδια, οι δεξιότητες ή τεχνικές που είναι μαρτυρίες του λαϊκού, παραδοσιακού και λόγιου πολιτισμού αποτελούν κομμάτι της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που συνεχίζει να ρέει στις φλέβες μας, στη ζωή και στην καθημερινότητα μας.
Εικ.1. Οι Μωμό᾽εροι πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι στο Καρυοχώρι Πτολεμαΐδας (φωτογραφικό αρχείο Ποντιακού και Μικρασιατικού Συλλόγου Καρυοχωρίου «Ο πρόσφυγας»).
Ταξιδεύοντας όμως τον κόσμο των εθίμων, οδηγούμαστε σε ένα έθιμο με μοναδικό και ιδιαίτερο όνομα. Εκείνο που συνοδεύει την αγαπημένη περίοδο των χριστουγεννιάτικων εορτών, το έθιμο της Μωμοέρια. Ένα έθιμο που αφήνει τα ίχνη του σε 8 χωριά της Κοζάνης και στη Πτολεμαΐδα και διαδραματίζεται κατά τις 12 ημέρες των γιορτών. Ποντιακή, η καταγωγή του, από την ορεινή Τραπεζούντα. Η διατήρηση του αποτελεί θεραπεία των εκπατρισμένων δημιουργών του και κομμάτι της συνοχής τους. Η γενιά εκείνη του ξεριζωμού το συνέχισε στα νέα τότε «πάτρια» εδάφη. Από 50 παραλλαγές, μία μόνο κατέφθασε στον ελλαδικό χώρο ύστερα από την ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923.
Εικ. 2. Οι Μωμό’εροι χορεύουν και τραγουδούν.
https://ich.unesco.org/en/RL/momoeria-new-year-s-celebration-in-eight-villages-of-kozani-area-west-macedonia-greece-01184
Άντρες μεταμφιεσμένοι, αναπαριστώντας είτε τους ιερείς του θεού Μώμου (αρχαίος ελληνικός θεός της χλεύης, του σαρκασμού και της ειρωνείας) είτε τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, χωρίζονται σε τρεις ομάδες: τη χορευτική (κορυφαίος-αρχηγός και χορευτές), τη θεατρική (αυτοσχέδιοι διάλογοι) και τη μουσική (λύρα, αγγείον, νταούλι). Φορώντας περικεφαλαίες, φουστανέλες, μάλλινες «περικνημίδες» ή πλεκτές κάλτσες, τσαρούχια, αλυσίδες στο στήθος, ζωνάρι μεταξωτό, εγκόλπιο, ρολόι και κρατώντας ξύλινο ραβδί, οι Μωμό’εροι ή Μωμόγεροι επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού χορεύοντας και τραγουδώντας, με σκοπό να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του κοινού, ώστε να πάρει μέρος στο δρώμενο.
Εικ.3.Οι Μωμό’εροι σε επαφή με το κοινό.
https://ich.unesco.org/en/RL/momoeria-new-year-s-celebration-in-eight-villages-of-kozani-area-west-macedonia-greece-01184
Ρόλοι όπως οι νύφες που προσπαθούν να κλέψουν, ο γιατρός που επιβεβαιώνει την κακοποίηση της νύφης, ο γέρος, η γραία, ο διάβολον, ο άρκον (αρκούδα) και ο τσανταρμάς (τούρκος αστυφύλακας) είναι καίριοι για τη διεξαγωγή του δρώμενου. Σατιρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας, οι ομάδες χορεύουν και τραγουδούν καλωσορίζοντας το νέο έτος, ευχόμενοι πλούσιες σοδειές. Ο σπιτονοικοκύρης τους καλωσορίζει με τσίπουρο, κρασί, γλυκά και παραδοσιακά εδέσματα, ενώ όλη η τοπική κοινωνία συμμετέχει υποστηρίζοντας το έθιμο αυτό. Η μετάδοσή του στις νεότερες γενιές έχει βιωματικό ρόλο και πραγματοποιείται από πατέρα σε γιο από την παιδική κιόλας ηλικία και αποτελεί σημαντική διεργασία για την συνέχιση του εθίμου. Το έθιμο ολοκληρώνεται στο κέντρο του χωριού, όπου όλοι χορεύουν και τραγουδούν γύρω από τη φωτιά μέχρι το πρωί.
Εικ.4. Ο Γιατρός, ο Γέρος και η Γραία.
https://ich.unesco.org/en/RL/momoeria-new-year-s-celebration-in-eight-villages-of-kozani-area-west-macedonia-greece-01184
Από τα τέλη, λοιπόν, του 2016 το εθιμικό δρώμενο των Μωμόγερων εγκρίθηκε και καταγράφηκε στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της “Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας” της UNESCO με στόχο την προστασία ενός ακόμη ιδιαίτερου εθίμου, το οποίο χάρη στη συμβολή της κοινότητας και την προσπάθεια της συνεχούς αναπαραγωγής και ανάδειξης του δεν κινδυνεύει να χαθεί.
Εδώ έρχεται η στιγμή να αναλογιστούμε την απέραντη κληρονομιά που απλόχερα μας έχουν χαρίσει. Ποιοί; Οι άνθρωποι των ανθρώπων, των ανθρώπων μας φυσικά. Κομμάτια αιώνων που δεν αποτελούν τίποτε άλλο από δράσεις, αντιδράσεις, ανάγκες, μνήμες και συναισθήματα εκείνων και αυτών. Βαθιές ρίζες γεμάτες δώρα που καλούμαστε να διαιωνίσουμε, ώστε να συνεχίσουν να υπάρχουν χριστουγεννιάτικα τραπέζια όμοια με το «κάποτε». Αυτή είναι άλλωστε η Ζωντανή Κληρονομιά μας.
Πηγές: Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού 2018: http://www.tap.gr/tapadb/files/ebooks/Intangible_Cultural_Heritage.pdf UNESCO official website: https://ich.unesco.org/en/RL/momoeria-new-year-s-celebration-in-eight-villages-of-kozani-area-west-macedonia-greece-01184 Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Ελλάδας official website: http://ayla.culture.gr/el/